پرسش و پاسخ در مورد غذای کمکی شیرخواران
پرسش: اگر غذای نرم و نیمه جامد را زود از چهار ماهگی شروع کنیم، چه مشکلی به وجود می آید؟
پاسخ: تحقیقات نشان داده است که دستگاه گوارش کودک در ماه های اول تولد فقط می تواند شیر را هضم و جذب نماید (آنزیم آمیلاز لوزالمعده که مواد نشاسته ای را هضم می نماید در سه ماه اول تولد در روده کودک بسیار کم می باشد، ولی آنزیم های دیگر به مقدار کافی وجود دارد و می تواند مواد پروتئین، چربی و مواد قندی شیر را هضم نماید)، بنابراین دادن مواد غذایی به شیرخوار قبل از چهار ماهگی موجب اختلال در هضم و جذب می گردد و مشکلات زیر را پدید می آورد:
۱- زود شروع کردن غذا، مخصوصاً تهیه و نگه داری آن در محیط های غیر بهداشتی موجب عفونت های میکروبی روده و اسهال می گردد.
۲- دادن غلات و مخصوصاً سبزیجات، زودتر از چهارماهگی، مانع جذب آهن شیر مادر می گردد و شیرخوار ممکن است دچار کم خونی شود.
۳- عرضه کردن مواد غذایی قبل از چهار ماهگی موجب می شود که تعداد دفعات مکیدن شیر و شدت مک زدن کودک کاهش یابد و در نتیجه مقدار شیر مادر کم شود. در حقیقت غذای کمکی جایگزین شیر مادر می شود. بعضی از افراد ناآگاه ممکن است به مادر بگویند: “اگر زود به کودک غذا بدهی، شب ها بهتر می خواد”، این توصیه ها را باور نکنید. موقعی می توانید به شیرخوار غذایی دیگر به جز شیر مادر بدهید که کودک بتواند سر خود را نگه دارد و به طرف غذا خم شود و دهان خود را باز کند.
توجه: پزشک متخصص کودکان است که در مورد هر کودک می تواند اظهار نظر نماید که کودک تا ۶ ماهگی با شیر تنها تغذیه شود در سن ۴ ماهگی غذای کمکی برای او شروع گردد.
پرسش: غذای کمکی را چه موقع از روز بهتر است به شیرخوار بدهیم؟
پاسخ: زمان غذا دادن به شیر خوار بستگی به راحتی مادر و میل کودک دارد. مادر باید حالت آرامش و با صبر و حوصله به کودک غذا بدهد. در شروع غذا دادن، شیرخوار را روی زانوهای خود بنشانید و به او غذا بدهید. ابتدا همراه شیر، پس از آن بین دو وعده شیر و بالاخره به جای یک وعده ی شیر به او غذا بدهید. بعضی از کودکان دوست دارند ابتدا غذای نیمه جامد و سپس شیر را طبق عادت خودشان بخورند، چنین روشی را باید ادامه دهید تا یک نوبت غذا جانشین یک نوبت شیر گردد. در بعضی از مواقع کودک میل دارد که صبح غیر از شیر، یک نوبت حریره برنج و عصر یک نوبت پوره میوه بخورد. در هر صورت بر حسب تمایل کودک، تعداد و زمان غذا دادن را رعایت نمایید.
پرسش: آیا ضرورت دارد که در هنگام غذا دادن کودک او را روی صندلی غذاخوری کودکان یا کنار خود بنشانیم و به او غذا بدهیم؟
پاسخ: از سن ۶ تا ۸ ماهگی کودک می تواند سر خود را نگه دارد و بنشیند، می توانید او را روی صندلی بنشانید و به او غذا بدهید. بنابراین کودک در هنگام غذا خوردن، خود را جزو یکی از اعضای خانواده حس می کند و شما هم کودک را به عنوان یکی از اعضای خانواده کنار خود می بینید. اگر خانواده روی زمین بر سر سفره می نشیند و کودک در سنی است که می تواند بنشیند، او را روی پای خود و اگر بزرگتر است کنار خود بنشانید. کودک با دیدن غذا خوردن افراد خانواده، تشویق می شود که او هم غذا بخورد. مادران می توانند بعد از یک سالگی از غذای خانواده (گوشت، برنج، حبوبات، سبزیجات و سیب زمینی نرم شده) به کودک بدهند.
پرسش: بعضی از مواقع، شیرخوار هشت ماهه ی من غذای کمکی (نیمه جامد) را نمی خورد. علت آن چیست و چه باید بکنم؟
پاسخ: موقعی که کودک قادر است کاری را انجام دهد، اگر به او فرصت یا امکان انجام آن کار داده نشود، ممکن است در آینده نیز انجام ندهد. بنابراین اگر به شیرخوار، موقعی که قادر است غذایی را بخورد، غذایی داده نشود و فقط شیر داده شود، ممکن است بعدها نیز از خوردن غذا خودداری کند. این موضوع در مورد حیوانات هم وجود دارد. به طور مثال اگر به سنجاب قرمز در دورانی که قادر است در گردو و بادام شکاف ایجاد کند اجازه داده نشود، بعدا هرگز این کار را انجام نخواهد داد.
دوست داشتن و نداشتن غذا در کودکان حتی در سن پنج ماهگی وجود دارد. ممکن است شیرخواری یک نوع غذا را دوست نداشته باشد و آن را نخورد، ولی غذای دیگری را با میل بخورد. شکل و مزه غذا و متنوع نبودن غذا ممکن است سبب شود که کودک از خوردن آن غذا خودداری کند. رنگ غذا برای کودک اهمیت دارد، ممکن است شیرخواری ژله قرمز را که توجه او را جلب کند، بخورد ولی حریره خاکستری رنگ را نخورد. بعضی از مواقع ممکن است غذایی در بشقاب، توجه کودک را جلب بکند، ولی در بشقاب دیگر آن غذا را نخورد.
اشتهای کودک ممکن است از یک وعده ی غذا با وعده دیگر و از یک روز تا روز دیگر و از یک هفته تا هفته دیگر تفاوت داشته باشد. اگر حال عمومی کودک خوب است، ولی چند روزی غذا نخورده است، جای نگرانی نیست. نخوردن غذا ممکن است نتیجه دندان درآوردن کودک باشد، زیرا موقعی که دندان های آسیاب کودک زیر لثه های متورم او قرار گرفته است، غذای سلف را نمی تواند بخورد، ولی غذای نرم را می خورد. هم چنین کودک ممکن است دچار سرماخوردگی ساده یا اختلال گوارشی ساده باشد و میل به خوردن غذا نداشته باشد، بنابراین در چنین مواردی مادر باید نگران غذا نخوردن کودک نباشد.
به طور خلاصه: کودک به علل زیر ممکن است از خوردن غذای کمکی (غیر از شیر) خودداری کند.
۱. کودک ممکن است غذایی را از نظر شکل، رنگ و مزه دوست نداشته باشد.
۲. کودک ممکن است از غذایی در گذشته خاطره خوبی نداشته باشد (گرم، تند یا بد مزه بودن)
۳. کودک به عللی مانند خستگی، تشنگی و بیماری در حال حاضر گرسنه نیست.
۴ .کودک از فنجان، قاشق و بشقابی که با آن به او غذا داده می شود، به عللی بدش می آید.
۵. به کودک اجازه ندهید که در غذا خوردن خود مشارکت داشته باشد.
۶. تر و خیس بودن باسن و پاهای کودک و ناراحت بودن کودک از آن، ممکن است موجب نخوردن غذا گردد.
۷. اگر برخلاف میل کودک، با زور و اصرار به غذا بدهید، از خوردن غذا خودداری می کند.
پرسش: کودک من فقط میوه نرم شده می خورد و غذایی که از گوشت تهیه شده است، نمی خورد آیا باید به زور به او بخورانم؟
پاسخ: نخوردن غذا هایی که از گوشت تهیه شده است، در شیرخواران و کودکان شایع است. اگر کودک غذای گوشتی دوست ندارد، نباید اصرار کنید و با زور به او بخورانید. اگر شیر و موادی که از شیر تهیه شده است می خورد، نگرانی وجود ندارد، باید به میل و سلیقه و تمایل کودک اهمیت دهید و به او غذایی که فقط از گوشت تهیه شده است ندهید. بهتر است گوشت را با مواد دیگر مخلوط نمایید و به شکلی که او دوست دارد بدهید. به طور مثال: اگر کودک سبزی دوست دارد، سبزی را داخل سوپ گوشت بریزید و به او بدهید.
پرسش: چه موقع می توانم غذاهایی که به صورت تجارتی تهیه شده و در بازار موجود است را به کودکم بدهم؟
پاسخ: غذاهایی که به صورت تجارتی و به اشکال مختلف در بازار موجود است، مانند سرلاک اغلب دارای مواد رنگی، مواد نشاسته مصنوعی و املاح زیادتر از حد معمول می باشد و گران است. بنابراین بهتر است مادر خودش غذای مخصوص کودک را برای چند روز یک جا تهیه کند و جدا جدا و در قسمت سردخانه یخچال نگه داری نمایید و هر روز یک قسمت از آن را از یخچال خارج کند و به کودک بدهد. غذا های تجاری را زمانی می توانید به کودک بدهید که فرصتی برای تهیه غذای خانگی نداشته باشید، یعنی در مسافرت، میهمانی با در مواقع استثنایی از این غذاها استفاده نمایید. غذاهای تجارتی را بر حسب سن کودک ابتدا از انواع از انواعی که از برنج تهیه شده است و سپس انواع که دارای غلات یا پوره میوه می باشد، روزی یکی دو نوبت می توان به کودک داد.
پرسش: آیا می توانم از غذایی که برای همه افراد خانواده تهیه می شود به کودک شیر خوار بدهم؟
پاسخ: چون خانم ها باید هر روز برای همه افراد خانواده غذا تهیه کنند، بنابراین می توانید قسمتی از آن غذا را که برای کودک مناسب است (گوشت، برنج و سبزی) جدا کنید و سپس آن را در مخلوط کن بریزید و به صورت نرم شده در آورید و به کودک بدهید. این عمل هم کار مادر را آسان تر می کند و هم از نظر اقتصادی باصرفه است. نکته مهم این است که اگر عادت خانواده در این است که شکر یا نمک زیاد یا فلفل، زردچوبه، زعفران، مایعات ترش و … به غذای خود اضافه نمایند، بهتر است قبل از اضافه کردن این مواد، قسمتی از آن را برای کودک جدا کنند.
نکاتی که مادر در تهیه غذای کودک باید در نظر داشته باشد عبارت است از:
۱- غذای کودک باید شامل همه مواد اصلی غذایی باشد (پروتئین، کربوهیدرات، چربی).
۲- در تهیه غذا باید نظافت و بهداشت کاملاً رعایت شود.
۳- لوازم و وسایل تهیه غذای کودک، باید کاملاً شسته و تمیز باشد.
۴- غذا باید کاملا پخته شود تا هم هضم آن برای کودک آسان تر باشد و هم عاری از میکروب گردد. البته این مسئله هم وجود دارد که پختن بیش از حد بعضی از مواد غذایی سبب می شود که املاح و ویتامین های آن از بین برود.
۵- غذای کودک باید شل و نرم باشد تا کودک بتواند آن را فرو دهد، زیرا بلع غذای سفت برای کودک مشکل است.
پرسش: تخم مرغ را چه موقع و چه مقدار و چطور می توانم به کودکم بدهم؟
پاسخ: بعضی از مادران تصور می کنند که تخم مرغ برای کودک غذای بسیار خوبی است و سبب تقویت او می گردد، از این رو می‌خواهند هرچه زودتر و به مقدار زیاد به کودک تخم مرغ بخورانند. درست است که زرده تخم مرغ دارای آهن است، ولی کودک از چهار تا شش ماهگی به بعد احتیاج به آهن دارد. از طرفی جذب آهن موجود در زرده تخم مرغ از روده کودک به کندی انجام می گیرد و خود زرده تخم‌مرغ نیز مانع جذب آهن از مواد دیگری مانند سبزی ها و حبوبات می گردد. زرده تخم مرغ دارای مقداری کلسترول نیز هست و زیاد دادن آن به کودک ممکن است موجب تصلب شرائین مخصوصاً شرائین قلب کودک در آینده گردد، به ویژه در خانواده هایی که آمادگی برای سکته قلبی دارند.
سفیده تخم مرغ نیز گرچه ماده پروتئینی است، ولی در بعضی از کودکان ممکن است ایجاد حساسیت نماید. بنابراین زرده تخم مرغ را باید در ۸ ماهگی و سفیده را در ۱۲ ماهگی به رژیم غذایی کودک اضافه کنید. تعداد دفعاتی که می توانید تخم مرغ به کودک بدهید، سه نوبت در هفته یعنی یک روز درمیان است و آن را هم باید از مقدار کم شروع کنید و بر حسب تحمل کودک مقدار آن را افزایش دهید. بهتر است تخم مرغ را با آب بپزید تا کاملاً سفت شود و سپس ریز ریز و نرم کنید و به کودک بدهید. اگر کودک تخم مرغ را به تنهایی دوست ندارد، آن را با شیر مادر مخلوط نمایید و به عنوان صبحانه، ناهار یا عصرانه به او بدهید. تخم مرغ را نباید به صورت خام به کودک بدهید، زیرا هضم و جذب آن به کندی انجام می گیرد.
اگر کودک ۸ تا ۱۲ ماهه است ولی جثه او ضعیف است، مخصوصاً دستگاه گوارش آمادگی هضم و جذب تخم مرغ را ندارد، به او تخم مرغ ندهید، زیرا با خوردن آن ممکن است نتواند چندین نوبت شیر معمولی و غذاهای دیگر را بخورد.
پرسش: آیا دادن آب کباب به کودک، موجب تقویت او می گردد؟ آیا اشک کباب غذای خوبی است؟
پاسخ: در هر منطقه یا کشوری مردم نسبت به بعضی از مواد غذایی عقاید خاص و گاه دارند. یکی از تصورات غلطی که در کشور ما وجود دارد این است که بعضی تصور می کنند چون کباب غذای خوب و لذیذی است، آب کباب نیز غذایی خوب است و موجب تقویت کودک می شود، مخصوصا اگر کودک ضعیف یا لاغر باشد. بدین جهت مادران با زحمت و هزینه زیاد کباب تهیه می کنند و هنگام پختن آن قطرات آبی را که از آن به پایین می ریزد جمع آوری می کنند یا در هنگام پختن یا بعد از آن، کباب را با دست فشار می دهند تا مقداری آب از آن خارج شود، سپس آن را با زور و فشار به کودک می خورانند. مادران باید بدانند که در حدود درصد گوشت خام، آب می باشد و ماده پروتئینی که مورد نیاز کودک است، آب آن نیست، بلکه خود گوشت است. آب یا اشک کباب، فقط آب رنگ رنگینی است که در هنگام پختن از آن خارج می شود و دارای مقداری چربی و مقدار جزئی پروتئین می باشد و ارزش غذایی چندانی ندارد در آزمایشگاه بیوشیمی دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، آب کباب مورد آزمایش و تجزیه قرار گرفته و مقدار پروتئین آن درصد تعیین شده است. بنابراین دادن آب کباب، آن هم با زور و فشار به کودک نه فقط موجب تقویت او نمی گردد، بلکه ممکن است موجب اختلال گوارشی و حتی اسهال کودک نیز شود.
پرسش: آیا سوپ قلم (سوپی که با استخوان گوسفند و مغز استخوان قلم گوسفند تهیه شده باشد) به عنوان غذا برای کودک شیرخوار مناسب است؟
پاسخ: سوپ قلم گوسفند معمولا چربی زیادی دارد و ممکن است کودک نتواند آن را تحمل کند و باعث اسهال او، مخصوصاً در فصل تابستان گردد. بدین جهت بهتر است از ۶ تا ۷ ماهگی به بعد سوپ معمولی که از گوشت گوسفند یا مرغ و برنج و سبزیجات تازه تهیه گردیده و نرم شده باشد به او بدهید.
پرسش: چه موقع می توانم شیر پاستوریزه، شیر استریلیزه یا شیر گاو به کودک بدهم؟
پاسخ: همان طوری که همه مادران می دانند، بهترین شیر برای تغذیه کودک در سال اول تولد، شیر مادر است. از سن ۴ تا ۶ ماهگی می توانید همراه شیر مادر به او یک نوبت غذا نیز بدهید. اگر به عللی مادر شیر ندارد یا نمی تواند به کودک شیر بدهد، بهترین شیر برای تغذیه او، شیر خشکی است که ترکیب آن شبیه شیر مادر باشد (مقدار پروتئین، ویتامین و املاح چنین شیرهائی برای رشد کودک متناسب و کافی می باشد).
شیر پاستوریزه، شیر استرلیزه یا شیر گاو، نه فقط دارای آهن نیست، بلکه هضم آن برای نوزاد و شیرخوار مشکل است، بنابراین شیر پاستوریزه یا گاو برای کودکانی که سن آن ها کمتر از یک سال است، مناسب نیست. اگر کودک شما به یک سالگی رسیده یا سن او بیشتر است، می توانید شیر پاستوریزه، شیر استریلیزه و هموژنیزه بدهید ولی مقدار شیر نباید از ۵۰۰ تا ۶۰۰ سانتی متر مکعب (نیم لیتر) در ۲۴ ساعت بیشتر باشد. این مقدار شیر را در دو نوبت، با فنجان یا لیوان به او بدهید. دادن شیر با بطری مخصوصاً در موقع خوابیدن، موجب فساد دندان های پیشین فوقانی کودک می شود و زیاد دادن شیر هم موجب کم اشتهایی و یبوست کودک می گردد.
پرسش: اگر کاکائو به شیر اضافه کنم، کودک شیر را بهتر می خورد. آیا اضافه کردن کاکائو به شیر ضرر دارد؟
پاسخ: اضافه کردن کاکائو به شیر در سال های اول تولد ضرورت ندارد و ممکن است برای شیرخوار مشکلاتی به وجود آورد، ولی در سن بالاتر اگر کودک یکی دو نوبت شیر می خورد و اگر کاکائو به آن اضافه شود، بیشتر دوست دارد و بهتر می خورد، دادن یکی دو نوبت شیر و کاکائو یا مخلوطی از موز و شیر مشکلی به وجود نمی آورد.
