بهداشت و حفظ سلامت مادر باردار
چون مادر در دوران حاملگی مسئولیت موجود دیگری را نیز بر عهده دارد و سلامت جنین وابسته به سلامت مادر است، بنابراین وظیفه اوست که به بهداشت، تغذیه، فعالیت و استراحت و مراقبت های پزشکی خود توجه داشته باشد. چنین اقداماتی نه فقط سبب سلامت مادر و نوزاد می شود، بلکه زایمان را نیز آسان تر می سازد و دوران بعد از زایمان هم بدون عوارض و مشکلات خواهد بود. در دوران آبستنی، حمام گرفتن و تمیز نگه داشتن پوست بدن، بیش از زمان قبل از حاملگی لازم است، زیرا این عمل نه فقط پوست را تمیز می کند، بلکه به دفع مواد زاید بدن نیز کمک می کند.
در دوران حاملگی توجه به نظافت پستان ها امری ضروری است، زیرا ممکن است در اواخر دوران حاملگی ماده کلستروم (آغوز) از پستان ها ترشح گردد و بیتوجهی به بهداشت پستان ها سبب شود که بعد از زایمان به علت حساس شدن و ترک خوردن نوک پستان، مادر نتواند نوزاد را از شیر خود تغذیه کند. شست شوی پستان باید به شکل دایره ای انجام گیرد یعنی باید ابتدا از نوک پستان شروع شود و به شکل دایره دایره تمام پستان شسته شود. اگر نوک پستان فرو رفته است مادر باید از ۵ ماهگی دوران بارداری اطراف نوک پستان را فشار دهد، به طوری که نوک پستان به تدریج به طرف بیرون رانده شود و این عمل را باید مرتب ادامه دهد تا نوک پستان کاملا مشخص شود. پوشیدن کرست های مخصوص و مناسب دوران حاملگی، کمک کننده است و مادر می تواند از آن ها استفاده نماید.
مواظبت از پوست، مو و دندان ها در دوران بارداری
پوست: پوست بدن مادر حامله در دوران بارداری بسیار حساس می گردد، بنابراین امکان آسیب دیدن پوست توسط آفتاب بیشتر می شود. اگر مادر حامله قصد بیرون رفتن از خانه دارد، باید ۱۵ دقیقه قبل از خارج شدن از منزل، از کرم های محافظ پوست صورت استفاده کند و لب های خود را برای جلوگیری از ترک خوردن با کرم های مرطوب کننده، چرب نماید.
موها: افزایش سوخت و ساز (متابولیسم) بدن و افزایش جریان خون در دوران بارداری سبب می شود که موها بیشتر رشد کند و به نظر ضخیم و درخشنده تر از معمول گردد. بعضی از مادران متوجه می شوند که موهایشان چرب و ضخیم شده است. در این صورت باید سعی کند موهای خود را کمتر شانه بزند. این تغییر موها پس از زایمان به حال طبیعی برمی گردد.
بسیاری از مادران از پزشک سوال می کنند که آیا می توانند در دوران بارداری موهای خود را رنگ کنند؟
اگر رنگ مو دارای مواد زیان آور (فورمالدئید) یا ماده کولدتار که سرطان زاست باشد، مادر باردار نباید آن را مصرف کند و باید از مواد رنگ موی گیاهی استفاده نماید. بعضی از مواقع هورمون حاملگی در بدن مادر باردار سبب می شود که مصرف رنگ مو موجب واکنش متفاوت نسبت به قبل از حاملگی شود.
دندان ها و لثه ها: در دوران بارداری وجود هورمون های بارداری سبب می شود که لثه ها متورم گردد و برای عفونت آمادگی پیدا کند، بنابراین مادر حامله باید روزانه دو نوبت با مسواک نرم دندان های خود را مسواک کند و از نخ دندان نیز استفاده نماید. اگر مادر حامله ای دارای دندان های ترمیم شده با آمالگان می باشد، چون آمالگان دارای جیوه است، باید از دستکاری آن ها خودداری کند، زیرا امکان آزاد شدن جیوه وجود دارد که موجب آزار جنین می گردد.
عرق کردن: مادر باردار در دوران بارداری احساس گرمای بیشتر و در نتیجه عرق بیشتر می کند. بنابراین باید به صورت روزانه یا حتی دو نوبت در روز حمام کند و آب بسیار گرم هم مصرف نکند، زیرا آب گرم موجب عرق بیشتر می شود.
حساس بودن نوک پستان ها: اگر مادر احساس می کند که نوک پستان های او حساس یا زخم شده است، زمانی که در خانه می باشد باید پستان های خود را در معرض هوا قرار دهد و از کرم های مرطوب کننده استفاده نماید.
ناخن ها: مادر حامله ممکن است حس کند که ناخن هایش ترد و شکننده است، بنابراین باید ناخن های خود را کوتاه نگه دارد و هنگام انجام کارهای خانه مانند شستن ظرف، از دستکش استفاده کند.
مواظبت از بدن و اندام در دوران بارداری
در دوران آبستنی مرکز ثقل بدن تغییر می کند و به جلوی ستون فقرات متمرکز می شود و مادر آبستن میل دارد که شانه های خود را به عقب بکشد و در نتیجه حالت فرورفتگی بیش از حد در ستون فقرات او ایجاد می شود که این حالت موجب درد هایی در کمر او خواهد شد. برای رفع این مشکل، مادر آبستن باید موقعی که می ایستد وضع مستقیم بدن خود را حفظ کند، بدین ترتیب که دو پای خود را به موازات یکدیگر قرار دهد و وزن خود را به طور مستقیم روی دو پا تقسیم کند. زانوها را مستقیم نگه دارد و شکم را به داخل و بالا بکشد و دست ها و بازوها را به طور طبیعی در پهلو قرار دهد. سر باید مستقیم باشد و شانه ها به طرف عقب کشیده نشود.
مادر باردار به هنگام ایستادن باید طوری بایستد که گویی بشقابی روی سر خود گذاشته و مواظب است که نیفتد. بهترین وضع این است که ستون فقرات مادر مستقیم قرار گیرد.
بلند شدن از زمین و خوابیدن در دوران آبستنی: در هنگامی که می خواهید از زمین بلند شوید، روی یک طرف بدن خود بچرخید و ران های خود را مستقیم نمایید و سپس بلند شوید. در موقع خوابیدن نیز ابتدا پاهای خود را روی زمین بگذارید و بعد بخوابید.
بلند کردن اشیاء: موقعی که می خواهید اشیایی را بلند کنید، زانوهای خود را تا کنید و بنشینید و تا حدی که می توانید ستون فقرات خود را مستقیم نگه دارید. سعی نمایید اشیاء سنگین را بلند نکنید، ولی اگر ضرورت دارد ترتیبی دهید که وزن آن در هر دو طرف تقسیم شده باشد.
شل کردن عضلات و نفس کشیدن در ماه های آخر دوران آبستنی
در ماههای آخر دوران آبستنی ممکن است خوابیدن مشکل باشد، بنابراین اگر مادر به پهلو بخوابد و پاهای خود را روی بالشی خم کند، به استراحت و خواب او کمک می کند. بالش های زیادی زیر سر خود قرار ندهید، زیرا برای ستون فقرات شما ضرر دارد.
در آخرین هفته های بارداری، صاف به پشت نخوابید، زیرا به پشت خوابیدن، ممکن است مانع درست رسیدن خون به جنین شود و خود شما نیز احساس ضعف و غش کنید.
اگر مادر بداند چطور استراحت کند و عضلات خود را شل نماید و به آرامی نفس بکشد، به سلامتی خود و جنین خود کمک خواهد کرد. اگر در هنگام استراحت نیز عضلات خود را منقبض و سپس شل کند، در هنگام زایمان با انقباضات زایمانی نیز آشنا خواهد بود.
توجه: مادر گرامی، شما در هنگام آبستنی خود مخصوصا در سه ماه اول، هیچ گونه داروی مسکن یا خواب آور لازم ندارید. سعی نمایید از نظر جسمی و روانی و فکری در حال آرامش باشید. بیشتر استراحت کنید و بر حسب توصیه پزشک متخصص زایمان، به فعالیت جسمی خود بپردازید و به هیچ چیز فکر نکنید، به جز به خاطرات خوش گذشته و وقایع شیرین و جالب توجهی که در آینده در انتظار شماست.
ماساژ و نرمش و شل شدن عضلات در دوران بارداری و قبل از زایمان
ماساژ دادن و نرمش کردن سبب می شود که ماده اندروفین (ماده ضد درد درون زا) در مغز ترشح گردد که باعث از بین رفتن حالات ترس، اضطراب و تنش هایی که ممکن است مادر حامله داشته باشد، می گردد و مادر احساس رضایت و خوشی می کند. مادر حامله باید از ماساژ دادن شکم در سه ماهه اول دوران بارداری خودداری نماید. در زمان های دیگر نیز مادر هنگام ماساژ دادن نباید هیچ گونه دردی احساس نماید.
ماساژ دادن پشت پاها به وسیله شوهر، نه تنها موجب لذت زن حامله می گردد، بلکه باعث شلی عضلات و هم چنین افزایش جریان خون در عضلات و سیستم گوارشی می شود. شوهر باید روش ماساژ دادن را مطالعه و پس از آشنایی با آن دست و پاهای همسر خود اقدام کند.